Archiwum PAN w Poznaniu jest Oddziałem PAN Archiwum w Warszawie. Archiwum zajmuje się gromadzeniem, przechowywaniem oraz opracowywaniem i udostępnianiem materiałów źródłowych do dziejów nauki polskiej. Oddział przechowuje akta placówek PAN i innych instytucji naukowych, gromadzi materiały pochodzenia prywatnego w postaci spuścizn po uczonych Poznania i Wielkopolski. Zbiory archiwalne udostępnia się pracownikom naukowym i studentom poznańskich uczelni, środowiskom naukowym krajowym i zagranicznym oraz wszystkim osobom zainteresowanym dziejami i osiągnięciami nauki w regionie. Poza bezpośrednim wykorzystaniem archiwaliów Oddział udostępnia swój zasób odpowiadając na kwerendy, tzn. udzielając informacji na podstawie przeprowadzanych przez swoich pracowników poszukiwań źródłowych. Ponadto Archiwum PAN sprawuje nadzór nad archiwami i składnicami akt we wszystkich placówkach PAN na terenie Poznania, Kórnika i Borówca, w celu właściwego zabezpieczenia zasobu aktowego tych instytucji. Pracownicy Archiwum popularyzują także wiedzę o dziejach nauki poprzez organizowanie wystaw, publikacje i artykuły.

Archiwum zostało utworzone 1 V 1956 r. decyzją sekretarza naukowego PAN, prof. Henryka Jabłońskiego. Kierownikiem placówki został dr Kazimierz Ślaski. Miał on zasadniczy wpływ na rozwój nowej instytucji. Dzięki niespożytej energii i przedsiębiorczości w ciągu przeszło 7 lat urzędowania dokonał wiele, głównie w zakresie   organizacji pracy i gromadzenia zasobu.

Pierwszą siedzibą Oddziału był lokal w Bibliotece Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (ulica Seweryna Mielżyńskiego 27/29). W kwietniu 1957 roku przejęto pierwsze materiały archiwalne. Były to maszynopisy prac prof. Zygmunta Wojciechowskiego. W październiku tamtego roku sfinalizowano pierwszy zakup (spuścizna po Antonim Wróblewskim). W 1958 roku Oddział Archiwum PAN w Poznaniu otrzymał lokal w budynku Biblioteki Kórnickiej PAN (Pałac Działyńskich - Stary Rynek 78/79). Rozpoczęto wtedy, w sposób systematyczny, gromadzić zasób archiwalny. Archiwum szybko i aktywnie włączyło się w życie naukowe w Poznaniu, podnosząc przez to swój status wśród instytucji naukowych i archiwalnych. Wzajemne kontakty miały różny charakter i zakres, przybierając rozmaite formy współpracy naukowej i organizacyjnej. Ułatwiało to proces gromadzenia poszukiwanych archiwaliów.

W 1964 roku kierownikiem Oddziału został dr Jan Szajbel. Pełnił swoje obowiązki do końca stycznia 1972 r., przechodząc następnie na stanowisko dyrektora Archiwum Państwowego miasta Poznania. 1 lutego 1972 roku kierownikiem Oddziału została dr Anna Marciniak.

W wyniku długotrwałych starań w kwietniu 1974 r. Oddział Archiwum PAN uzyskał nową siedzibę w gmachu Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (ulica Seweryna Mielżyńskiego 27/29).

W 1976 roku Oddział Poznański obchodził swoje 20 - lecie. Zasób archiwalny liczył wtedy 110 metrów bieżących akt, w tym około 108 metrów spuścizn uczonych wielkopolskich. Materiały były zgromadzone w 60 zespołach.

W przeważającej mierze zainteresowanie badaczy koncentruje się na spuściznach wybitnych uczonych. Spuścizny gromadzone w trudnych, często wieloletnich staraniach, poprzez zakupy, dary i depozyty, stanowią obecnie główny trzon zbiorów archiwalnych. W  tych zbiorach najobszerniejsze są spuścizny humanistów. Z tej grupy wymienić należy przede wszystkim materiały prof. Józefa Kostrzewskiego, archeologa, odkrywcy Biskupina. Z historyków na uwagę zasługują materiały profesorów: Bronisława Dembińskiego, Zdzisława Grota i Witolda Jakóbczyka – badaczy dziejów Wielkopolski, Kazimierza i Zdzisława Kaczmarczyków, ks. Stanisława Kozierowskiego, Henryka Łowmiańskiego, Kazimierza Tymienieckiego, Marii i Zygmunta Wojciechowskich. Z dość licznych materiałów prawniczych cenne są spuścizny profesorów: Tadeusza Cypriana, Janusza Deresiewicza, Witolda Maisla, Antoniego Peretiatkowicza, Bohdana Winiarskiego, Zygmunta Ziembińskiego. W Archiwum PAN przechowywane są także materiały wybitnych filologów, jak np.: Romana Pollaka, Stefana Saskiego, Stefana Vrtel-Wierczyńskiego, Jerzego Ziomka. Bardzo cennym zbiorem jest obszerna kolekcja prof. Stanisława Helsztyńskiego, który już od lat sześćdziesiątych systematycznie deponował w Archiwum PAN swoje rękopisy i korespondencję. Znalazły się tu liczne autografy literackie, w tym cała spuścizna Stanisławy Przybyszewskiej, nadto obszerne materiały do dziejów regionalistyki wielkopolskiej.

Kilkanaście spuścizn to materiały profesorów Wydziału Rolniczo – Leśnego Uniwersytetu Poznańskiego (później Akademii Rolniczej w Poznaniu), m.in. Felicjana Dembińskiego, Bronisława Niklewskiego, Wiktora Schramma, Feliksa   Terlikowskiego, Tadeusza Vetulaniego, Karola Zaleskiego. Z przedstawicieli nauk przyrodniczych na uwagę zasługują obszerne materiały światowej sławy uczonych: astronoma prof. Józefa Witkowskiego czy matematyka prof. Władysława Orlicza, podarowane przez ich najbliższych.

Nauki medyczne reprezentują spuścizny: Franciszka Chłapowskiego, Heliodora Święcickiego (pierwszego rektora Uniwersytetu w Poznaniu), Józefa Jankowiaka, a także obszerne zbiory zgromadzone przez prof. Adama Wrzoska,  historyka medycyny i kolekcjonera źródeł do dziejów nauki polskiej.

Cenne materiały do dziejów ochrony przyrody w Wielkopolsce i w Polsce znajdują się w papierach prof. Adama Wodziczki i dr hab. Heleny Szafran.

Archiwum przechowuje między innymi spuścizny siedemnastu członków PAN, związanych przez jakiś czas miejscem pracy i zamieszkania z Wielkopolską, a także ośmiu rektorów Uniwersytetu Poznańskiego oraz siedmiu prezesów Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Zbiory Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu zawierają bogate materiały źródłowe do dziejów nauki w Polsce. Dotyczą one zarówno dziejów placówek naukowych, w tym pracowni, redakcji i niektórych instytutów PAN, historii uniwersytetu i uczelni poznańskich jak i biografii poszczególnych uczonych, zwłaszcza tych związanych z regionem Wielkopolski. Ponieważ wielu uczonych udzielało się w różnych organizacjach naukowych, politycznych czy społecznych, współpracowało z różnymi radami naukowymi czy departamentami ministerstw, w ich spuściznach znajdujemy materiały dokumentujące także historię polityczną Polski czy dzieje różnych instytucji oraz fundacji oświatowych i kulturalnych, które wspierały polską naukę. Wielu uczonych współpracowało czy korespondowało z przedstawicielami nauki i instytucjami zagranicznymi, stąd w materiałach Archiwum PAN znajdujemy także źródła do dziejów nauki światowej.

10 maja 2006 r. Oddział Poznański obchodził swoje 50 – lecie. Jubileusz stał się okazją do podkreślenia roli, jaką Archiwum PAN w Poznaniu odgrywało i odgrywa jako placówka naukowo – badawcza. Na uroczystość zorganizowaną w siedzibie Archiwum przybyli goście reprezentujący Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych, archiwa poznańskie i warszawskie.

Z dniem 1 lipca 2006 r. przeszła na emeryturę długoletnia pracownica i kierowniczka dr Anna Marciniak, a od 1 sierpnia 2006 r. obowiązki kierownika Archiwum przejął mgr Jarosław Matysiak.

Z dniem 1 stycznia 2011 uległa zmianie nazwa naszej placówki, która obecnie brzmi: Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie Oddział w Poznaniu.

W chwili obecnej zasób PAN Archiwum w Warszawie Oddział w Poznaniu wynosi przeszło 440 mb akt. Archiwa liczą 188 zespoły, w tym 2 zespoły instytucji działających przed powstaniem PAN, 24 zespoły instytucji i placówek PAN oraz 162 zespołów pochodzenia prywatnego (spuścizny). Te ostatnie stanowią najobszerniejszy i najcenniejszy trzon zbiorów archiwalnych PAN Archiwum w Warszawie Oddział w Poznaniu.

Oprócz materiałów archiwalnych Archiwum gromadzi także księgozbiór specjalistyczny dotyczący dziejów nauki w Polsce i Wielkopolsce. Zbiór mikrofilmów, liczący 770 szpul, zawiera materiały źródłowe do dziejów nauki znajdujące się w innych archiwach i bibliotekach polskich.

Najważniejszym zadaniem PAN Archiwum w Warszawie Oddział w Poznaniu na następne jego półwiecze jest ochrona i dalsze gromadzenie zbiorów oraz ich jak najdokładniejsze opracowanie tak, aby pozostawić następnym pokoleniom czytelny obraz nauki w Wielkopolsce w XX i XXI wieku.